Yıllardır kesintisiz büyük bir coşkuyla kutlanan, Hz. Pir’in Hakk’a kavuşmasının ifadesi Şeb-i Arus Törenlerinin merkezi Konya’dır. Konya’da yapılan törenlere dünyanın dört bir yanından devlet başkanları ve ziyaretçiler katılıyor. Ülkemiz devlet erkânının da katıldığı törenler, her yıl artan ilgiyle devam ediyor.
Hz. Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî’nin ilâhî sevgiliye kavuşması anlamına gelen Şeb-i Arus her yıl Konya’da törenlerle kutlanır. Düğün gecesi anlamına da gelen Şeb-i Arus, Hz. Mevlâna ya göre sevdiğine kavuşma günüdür. Yani Hz. Mevlâna öldüğü günü düğün gecesi olarak tarif etmiştir.
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesinde (2008) yer alan Mevlevi Sema Törenleri, Hz. Mevlana’nın daha doğru anlaşılması ve anlatılması maksadıyla her yıl 07-17 Aralık tarihleri arasında “Hz. Mevlana’nın Uluslararası Vuslat Yıl Dönümü Anma Törenleri” (Şeb-i Arus) kapsamında düzenlenir. UNESCO yıl dönümü kutlamaları listesi kapsamında 2007 yılı Mevlana’nın doğumunun 800’üncü yılı sebebiyle UNESCO tarafından “Mevlânâ Celaleddin Rûmî Yılı olarak ilân edildi. Bu sebeple Türkiye’de ve dünyada yıl boyunca Mevlâna ve Mevlevîlikle ilgili pek çok etkinlik düzenlendi ve Mevlevî Sema Töreni icra edildi.
Hayatını “Hamdım, piştim, yandım” sözleri ile özetleyen Hazreti Mevlânâ Celaleddin-i Rûmi; 30 Eylül 1207’de bugün Afganistan sınırları içerisinde yer alan Belh şehrinde dünyaya gelmiş, 17 Aralık 1273 Pazar günü Konya’da Hakk’ın rahmetine kavuşmuştur. Vefat gününü en büyük sevgili olarak bildiği Allah’a kavuşma ânı olarak belirttiği için, o geceyi “Şeb-i Arûs” yani ‘düğün gecesi ‘olarak kabul etmiştir.
Şeb-i Arus törenleri 7 Aralık’ta başlıyor
Şeb-i Arus Törenleri, her yıl 7 Aralık’ta ‘Kandil Uyandırma Merasimi – Sevgi ve Hoşgörü Yürüyüşü’ ile başlar. Akşamında Mevlevî Sema Töreni yapılır. Allah’a ulaşma yolunun derecelerini sembolize eden, içinde dini öğe ve temalar barındıran ve bu haliyle ayrıntılı kural ve niteliklere sahip tasavvufî bir törendir.
Tören, birbiriyle bütünlük içinde farklı tasavvufî anlamlar içeren naat, ney taksimi, peşrev, Devri Veledî ve dört selâm bölümünden oluşmaktadır. Sema Töreni, Mevlevîlik kültürünün doğru olarak aktarılabileceği mekânlarda gelenekten gelen Mevlevî müziği ile icra edilir. Itri’nin rast makamında bestelediği 17. yüzyılın sonundan itibaren çalınmakta olan naat-ı şerif ile törene başlanır. Pir Adil Çelebi gibi bestekârlar tarafından bestelenmiş ilahiler, müzik eğitimi almış koro tarafından okunur. Ney, kudüm ve ut gibi enstrümanlar, koroya eşlik eder. Mevlana’nın Farsça yazılmış eserleri, tören süresince mutrib heyeti (ses ve saz topluluğu) tarafından icra edilen bestelerin temel kaynağıdır. Törene, Hz. Muhammed’i (S.A.V.) öven naat-ı şerifin okunmasıyla başlanır. Naat-ı şerifin okunmasından sonra ney taksimine geçilir. Ney taksiminin bitiminde semazenler, semazenbaşının işaret ettiği yere geçip semaya başlarlar. Bundan sonra başlayan Devr-i Veledî ölümden sonra dirilmeyi betimler. Hırkası kabri; sikkesi mezar taşı olan semazen, otururken ölmüş sayılır. Devr-i Veledî’den sonra başlayan ayinde semazenler usulünce hırkalarını çıkarır, dünyevi işlerinden soyunurlar.
Semazenler için ‘dönmek; ifadesi kullanılmaz. Semazenlerin gerçekleştirdikleri bu eylem, ‘sema etmek; şeklinde ifade edilir. Semazenlerin giydikleri geniş etekli elbiseye ‘tennure; denir. Sema Törenlerin esnasında semazenler alkışlanmamalıdır. Çünkü bu bir gösteri değildir.
Sema’nın dört aşaması vardır.
Sema törenlerinde selam bölümü dört kısımdan oluşmaktadır:
1. Selâm, insanın kulluğunu idrak etmesini,
2. Selâm, Allah’ın kudreti karşısında hayranlık duyulmasını,
3. Selâm, kudret karşısında duyulan hayranlığın aşka dönüşmesini,
4. Selâm, insanın kulluğa dönüşünü anlatır. Tören, okunan Kur’an-ı Kerim ve dualarla bitirilir.
Sema, Mevleviliğin önemli bir parçası
Gökler âleminin bir sembolü olarak Mevlevî Sema’sında semazenler dönerken, semazenbaşı aralarında gezinir ve semazenlerin birbirlerine olan mesafesinin korunmasını sağlar. Postnişin olarak adlandırılan ve töreni yöneten kişi ise kırmızı postun ucunda ayakta durarak dualar okur. Sema yapılan yer yuvarlak olmasından dolayı dünyaya, Postnişin güneşe, semazenbaşı aya ve semazenlerde gezegenlere benzetilerek semanın güneş sistemini sembolize ettiği varsayılır. Sema esnasında dönmek tüm mekân ve yönlerde Allah’ı seyretmeyi temsil eder. Ayak vurmak, nefsin sınırsız ve doyumsuz isteklerini ayaklar altına alıp ezmek ve onunla mücadele edip nefsi mağlup etmektir. Kollarını yana açmak, en mükemmele yönelik bir acziyettir. Semada sağ elin yukarı, sol elin ise aşağı doğru kollar açık bir hale gelmesi, sağ elle Allah’tan feyiz alıp O’ndan başkasına yüz çevirmek ve sol elle bu feyzin dağıtılması anlamına gelmektedir. Mevlevî Sema Töreninin özünü kaybetmeden gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2008 yılında Mevlevîlik- Sema Törenleri hakkında genelge yayımlandı Bu genelgeye göre; Sema Töreni, mutlaka bu kültürün doğru olarak aktarılabileceği, tanıtılabileceği mekânlarda ve gerekli şartların sağlandığı ortamlarda, gelenekten gelen ve Semanın ayrılmaz bir parçası olan Mevlevî Müziği eserleri eşliğinde yapılmalıdır. Programlara katılan semazen ve müzisyenler gereken teknik ve müzikal yeterliliğe sahip olmalı, program esnasında bir kültürel tanıtımın yanı sıra “aşkın ve tasavvufî özelliklere sahip bir uygulama” yaptıklarının bilinci içinde ciddiyetle hareket etmelidirler.
13.Yüzyılda ortaya çıkmış ve Türk tarihinin ve kültürünün önemli bir parçası haline gelmiş Mevleviliğin önemli bir parçası olan sema, günümüzde korunarak yaşatılmaya devam ediyor. Törenin yapıldığı Mevlâna Kültür Merkezinde çeşitli etkinlikler düzenlenir. Konferans, konser ve sergi gibi etkinliklerin ana teması Hz. Mevlâna ve felsefesidir. Hayatını “Hamdım, Piştim, Yandım” diye özetleyen Hz. Mevlâna anlatılır ve anlaşılmaya çalışılır. Fotoğraf yarışmaları, Mesnevi dersleri ve okumaları, şiir dinletileri, sergiler, tiyatro gösterileri hep bu on gün içinde yapılır.
Bu on gün içinde Konya’da bulunmak bir ayrıcalıktır. Hafta boyunca gerek törenlerin düzenlendiği Mevlâna Kültür Merkezinde gerekse AVM ve diğer konferans salonlarında birçok ulusal ve uluslararası etkinlik sizi bekliyor olacaktır. Hz. Mevlana’yı onun felsefesini, sema zikrini detaylarıyla burada yazmak mümkün değil. Kitaplara sığmayacak sırlarla ve inceliklerle hayat ve hayat felsefesine sahip Hazreti Pir’i başka yazılarda anlatmak dileğiyle.
Biletleri Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü sitesinden temin edebilirsiniz. Aynı şekilde etkinlik takvimini de buradan ulaşabilirsiniz.